وجود یک دست نشانده انگلیسی- آمریکایی جامعه ايران را به رهبري علما وروشنفكران وارد جريانهاي ضد استعماري کرد. با ورود نيروهاي آزادي خواه مذهبي و ملي به مجلس و دولت كه در واقع نتيجه حمايت همه جانبه مردم بود اين حركتها رشدي مضاعف يافتند.

 فعاليتهاي ضد استعماري ايران با "ملي شدن صنعت نفت" وارد مرحله جديدي شد و مردم توانستند با اتحاد و همدلي يكي از بزرگترين پيروزيهاي خود را در سالهاي حضور استعمار انگلیس بدست آورند. اين موفقيت كه حاصل اتخاذ سياست واحد نيروهاي ملي و مذهبي بود براي حكومت پهلوي گران آمد تا جائيكه محمد رضا كه موقعيت خود را در خطر مي ديد مخالفت هاي خود را با اقدامات مصدق بيشتر نمود كه اين امر در نهايت منجر به استعفاي مصدق شد.

پشتوانه مردمی و معنوی "آيت الله كاشاني" و حضور و حمايت وی از مصدق، مردم را در سي تير 1332 به صحنه آورد. رژيم پهلوی عليرغم كشتار فجيعي كه در اين روز به راه انداخت، تاب مقاومت در برابر ملتي يكپارچه و يك صدا نياورد لذا مصدق با اختياراتي مضاعف مجددا به نخست وزيري تعيين گرديد.

 این اتفاق مهم مرهون اعلام تابعیت مردم از رهبران مذهبي و اتحاد نيروهاي مذهبي و ملي بود. مصدق با حمایت های بی دریغ آیت الله کاشانی و مردم هم به پیروی از این رهبر دینی به نخست وزیری رسید و حتی در مشکلاتی که برای دولت او اتفاق می افتاد، نسبت به حل آن مشکل اقدامات لازم را به انجام می رساند. رفتار و برخورد مصدق در برابر این پشتیبانی دینی و مردمی نتیجه قابل قبولی را به نمایش نگذاشت و در برابر نصیحت های خیرخواهانه و آینده نگرانه آیت الله کاشانی سر تعظیم فرود نیاورد و در منجلاب خود خواهی و غرور فرو رفت.

پس از واقعه 30 تير اگرچه به دلايلي شكاف و جدايي بين نيروهاي مذهبي و ملي ايجاد گرديد ولي هم چنان حضور و بقاء اين نيروها در صحنه سياسي ايران خطري براي استعمار و استبداد تلقي مي گرديد در اين ميان انگلستان كه بزرگترين متضرر در اين حوادث بود وقتي دريافت كه رايزني هاي او در زمينه مقابله با ملي شدن نفت ايران كار به جايي نمي برد در نشستي مشترك با آمريكائيان در سال 1952م، 1331ش طرح اجراي كودتا با هدف سرنگوني دولت مصدق را ارائه نمودند. (1)

 اين طرح اگر چه در ابتدا مورد مخالفت آمريكا قرار گرفت ولي آمريكائيان نيز زماني كه توانستند از انگلستان امتيازاتي در خصوص نفت ايران دريافت نمايند با طرح موافقت نمودند با اعلام موافقت آمريكا در 18 مارس 1953م، 27 اسفند 1331ش، (2) نشست هايي بين طرفين برگزار شد و زاهدي به عنوان جانشين مصدق تعيين گرديد و مبالغي نيز جهت كمك به اجراي طرح كودتا در اختيار او قرار گرفت (3)

 از سوي ديگر انگلستان عليرغم آنكه خود طراح اوليه كودتا بود، با توجه به شرايط نامساعدي كه در ايران براي این دولت استعماری بوجود آمد، ترجيح داد كه تمام امور كودتا را به آمريكا بسپارد و خود به ظاهر از صحنه كنار رود. (4)

 در اين ميان روسيه كمونيستي نيز به دور از مسائل نبود. شوروي اگرچه به طور مستقيم در اجراي طرح نقش نداشت اما اقدامات نيروهاي وابسته به او نشانگر حمايت شوروي از سياست هاي آمريكا و انگلستان مي باشد. تحريك و حمايت شوروی از نيروهاي كمونيستي مستقر در آذربايجان به رهبري پيشه وري كه مدعي استقلال بودند، در جاي خود زنگ خطري براي انگلستان و آمريكا و منافع آنها تلقي مي شد. از سویی وقتي دادگاه لاهه در خصوص پرونده نفت ايران و انگلستان آماده راي گيري شد نماينده شوروي در دادگاه با هدف ندادن راي به نفع ايران به بهانه مريضي حاضر نشد.

همچنین وقتي دولت مصدق در اثر فشارهاي اقتصادي به طور مكرر از شوروي خواست كه نفت ايران را خريداري نمايد اما شوروي از اين كار خودداري نمود و از پرداخت 11 تن طلاي بدهي خود به ايران در دوره حكومت مصدق سرباز زد ولي پس از كودتا آن را تقديم دولت كودتا نمود، اما پس از كودتا اولين كشوري بود كه رژيم كودتا را به رسميت شناخت.

در داخل ايران نيروهاي كمونيستي با ايجاد رعب و وحشت و نا امني در صدد نا اميد نمودن مردم و قطع حمايتشان از حكومت مصدق بر آمدند. همچنين اين نيروها با تمام توان به افزايش شكاف و اختلاف بين نيروهاي مذهبي و ملي پرداختند. در زمينه اقتصادي نيز اين نيروها با برگزاري اعتصابات متعدد و گسترده، تحريم خريد اوراق قرضه، دولت فشارهاي ديگري بر دولت مصدق مي آوردند. (5)

 پیش‌بینی وقوع حتمی یک کودتا

این نامه من سندی در تاریخ ملت ایران خواهد بود که من شما را با وجود همه بدی های خصوصی تان نسبت به خودم از وقوع حتمی یک کودتا به وسیله زاهدی که مطابق با نقشه خود شماست، آگاه کردم که فردا جای هیچ گونه عذر موجهی نباشد. اگر به راستی در این فکر اشتباه می کنم با اظهار تمایل شما سید مصطفی (کاشانی) و ناصرخان قشقایی را برای مذاکره خدمت می فرستم...»

 این نامه ایی بود که آیت الله کاشانی برای مصدق نوشته بود ولی مصدق در پاسخ به این نامه خیر خواهانه آیت الله کاشانی نوشت: «27 مرداد، مرقومه حضرت آقا به وسیله آقا حسن آقای سالمی زیارت شد، این جانب مستحضر به پشتیبانی ملت ایران هستم. والسلام». (6)

با توجه به نصیحت های و سفارش های آیت الله کاشانی در تاریخ 28 مرداد 1332 كودتايي به وجود آمد که تلاش‌هاي چندين ساله مردم براي ملي شدن صنعت نفت و رهايي از استبداد به هدر رفت. از این رو بود که آیت الله کاشانی در اواخر عمر خود در نامه ای که به فرزند خود نوشت، تصریح کرد: «... مصدق با خود خواهی و لج بازی، همه سنگرهای محکم دفاعی ملت را خرد و نابود کرد...» (7)

 روایت دخالت مستقیم انگلیس در کودتای 28 مرداد

طی گزارشی که در 17 آوریل سال 2000 منتشر شد، اسناد محرمانه سازمان اطلاعات آمریکا (سیا) نشان داد که اداره اطلاعات انگلیس (Secret Intelligence Service) نقشی اساسی در عملیات مشترک و محرمانه‌ای داشته که در سال 1953 که با هدف برکنار کردن مصدق، داشته است.

سند تاریخی طبقه‌بندی شده‌ای که نیویورک‌تایمز آن را منتشر کرد، اولین گزارش دولت آمریکا بود که با جزئیات به این موضوع پرداخت. این کودتا با هدف استحکام بخشیدن به پایه‌های لرزان قدرت شاه جوانی انجام شد که دوره حکومت استبدادی‌اش که مورد حمایت آمریکا بود، 26 سال به طول انجامید تا زمانی که وی با یک انقلاب اسلامی ضد‌آمریکایی از کشور فراری شد.

این گزارش دولتی که به دست طراح اصلی کودتا نوشته شده بود، نشان داد که موفقیت عملیات 1953 تقریبا از سر بخت و اقبال بوده، و سیا در حال قدرت‌بخشی به محمدرضا شاهی بوده که به او به دیده حقارت می‌نگریسته و وی را با لقب ترسوی دودل به تمسخر می‌گرفته است.

مطالعه انجام شده با موضوع اولین عملیات موفق سیا در زمینه سرنگونی یک دولت خارجی، در سال 1954 نوشته شد و از طریق یکی از مقامات سابق آمریکا که یک نسخه از این گزارش را برای خود نگاه داشته بود، منتشر شد. «دونالد ویلبر» (Donald Newton Wilber) نویسنده این گزارش که یکی از جاسوسان سطح‌بالا و از کارشناسان معماری ایرانی بود، در سال 1997 در سن 89 سالگی درگذشته است.

این سند نشان‌دهنده نقش اساسی است که انگلیس در طرح‌ریزی کودتایی علیه مصدق که قصد داشته شرکت نفت ایران-انگلیس را ملی کند، انجام شد.

^{مصدق در دادگاه نظامی}

انگلیس همزمان با مذاکره خود با ایرانی‌ها، تقریبا رضایت تمام شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا برای اعمال تحریمی جهانی و موثر علیه نفت ایران را جلب کرد. همچنین در یکی از مراحل این کودتا، نمایندگان اطلاعاتی آمریکا و انگلیس در بیروت با هم دیدار داشته‌اند تا آخرین اختلافات خود درباره استراتژی مناسب برای انجام این کودتا را برطرف کنند.

بعلاوه، افسران اطلاعاتی سیا و انگلیس نیز با "اشرف پهلوی" خواهر بانفوذ شاه ملاقاتی داشته‌اند، و پس از آن وی از برادر خود خواسته تا از نقشه‌ کودتا تبعیت کند. همچنین گفته شده که یکی از کارکنان کاخ شاهی نیز گماشته انگلیس بوده است.

اسدالله رشیدیان یکی از کسانی بوده که گفته شده به شاه نزدیک شده و از وی خواسته تا مطالبی را برای انتشار در زمان‌هایی مشخص در "رادیوی فارسی بی‌بی‌سی" انتخاب کند، که این خود سندی است که نشان می‌دهد وی از جانب دستگاه اطلاعاتی انگلیس سخن می‌گفته است.

عملیات سیا که با کد عملیاتی «تی‌پی‌آژاکس» (T.P. AJAX)شناخته می‌شد، با هدف حفظ کنترل غرب بر ذخایر نفتی ایران طراحی شده بود. در بخشی دیگر از این گزارش آمده بود که، ژنرال فضل‌الله زاهدی  از گزینه‌هایی بوده که آمریکا برای جایگزینی مصدق در نظر داشته‌ است، چراکه وی را فردی فرمان‌پذیر می‌دانسته است.

این گزارش تاریخی می‌گوید ماموران اطلاعاتی آمریکا مستقیما با افسران نظامی سلطنت‌طلب کار می‌کرده‌اند، نخست‌وزیرهای رژیم را عزل و نصب کرده‌اند، مجموعه‌ای از گماشته‌های خود را برای تقویت روحیه شاه نزد وی می‌فرستاده‌اند، به کمک اعضای حزب کمونیست ایران مجموعه‌ای از بمبگذاری‌ها را پایه‌گذاری کرده‌اند، و مقالات و کاریکاتورهایی به سفارش آن‌ها در روزنامه‌های ایران منتشر می‌شده است.

اما، تقریبا هیچ چیز آنطور که در طرح به دقت برنامه‌ریزی شده سیا برای روز 15 اوت 1953 ( ۲۴ مرداد ۱۳۳۲) پیش‌بینی شده بود، جلو نرفت. مصدق از توطئه طرح‌ریزی شده اطلاع یافت، زاهدی مخفی شد، و شاه به بغداد فرار کرد. اما 4 روز بعد بود که با انتشار مطالبی در روزنامه‌ها، و جلب حمایت‌های عمومی، دومین کودتا با موفقیت انجام شد. 2 روز پس از آن، مقامات سیا 5 میلیون دلار با هدف کمک به تحکیم قدرت دولت کودتا به ایران انتقال دادند. (8)

بنگاه آشوب افکنی استعمار انگلیس!

بي بي سي بنگاه سخن پراكني بريتانيا است. واژه BBC برگرفته از British broadcasting corporation است كه در سال 1922 ميلادي با مسئوليت محدود بنيان گذاشته شد و در سال 1927 پس از دريافت پروانه سلطنتي تبديل به يك شركت دولتي شد.

 دولت بريتانيا در تاريخ 29 دسامبر 1940 برابر با 8 دي 1319 هـ. ش هفتاد و يك سال پيش در اوايل جنگ جهاني دوم براي اهداف استعماري اش "راديو فارسی بي بي سي" را براي ايرانيان راه اندازي كرد.

 بي بي سي در كودتاي 28 مرداد و به شكست كشاندن نهضت ملي نفت نقش ويژه اي داشت و در يكي از برنامه هايش به زبان انگليسي پيام رمزي را براي شاه ايران ارسال كرد كه حاكي از حمايت بريتانيا از كودتايي عليه مصدق بود. در نيمه شب روز 24 مرداد 1331 رمز عمليات آژاكس با عنوان «حالا دقيقاً نيمه شب است» از راديو بي بي سي اعلام شد، البته شاپور ريپورتر از رهبران كودتاي 28 مرداد نيز قبلاً در طي سال ها كار با سرويس جاسوسي انگليس «اينتلجنس سرويس» در بخش فارسي راديو دهلي و بعداً در بي بي سي كار مي كرد.

 در حالی که بسیاری بر این عقیده‌اند که بی‌بی‌سی به عنوان رسانه‌ای دست‌نشانده، نقش بسزایی در کودتای 28 مرداد (سرنگونی دولت مصدق در سال 1332 هجری شمسی)داشت، این رسانه خود چند دهه منکر این قضیه بود. تا آن که سرانجام، در سال 1390 شمسی مستندی از شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی پخش شد که در آن به صراحت به نقش رادیو بی‌بی‌سی به عنوان بازوی تبلیغاتی دولت انگلیس در ایران، در جریان ایجاد کودتای 28 مرداد اعتراف شد.

 راوی این برنامه در سخنان خود تصریح کرده بود: «دولت انگلیس از رادیوی فارسی‌زبان بی‌بی‌سی برای پیشبرد پروپاگاندای خود (تبلیغات سیاسی- عملیات روانی) علیه مصدق استفاده کرد و مرتباً مطالبی بر ضد مصدق از این شبکه رادیویی پخش می‌شد، به حدی که کارکنان ایرانی رادیوی فارسی‌زبان بی‌بی‌سی به خاطر این حرکت دست به اعتصاب زدند».

این مستند همچنین به یک سند محرمانه مربوط به 30 تیر 1330 اشاره کرد که در آن یکی از مقامات وزارت خارجه از سفیر انگلیس به خاطر پیشنهادات وی در استفاده از رادیوی فارسی‌زبان بی‌بی‌سی برای تقویت پروپاگاندا علیه مصدق تشکر کرده بود. به گفته بی‌بی‌سی این سند تصریح می‌کند که وزارت خارجه «‌باید به خاطر نظرات [سفیر انگلیس] در خصوص خط پروپاگاندای پیشنهادی ما، سپاسگزار باشد». (9)

استراتژی "بی بی سی فارسی" در سقوط دولت ایران

انگلیس پس از روی کارآمدن حزب محافظه کار سعی داشت به هر طریق که شده دولت مصدق را ساقط کند. در این کار لازم بود آمریکایی ها را با خود همراه سازد. پس تصمیم گرفت در اوج جنگ سرد، با بزرگ جلوه دادن نقش حزب توده در ایران و خطر نفوذ کمونیسم، آمریکا را از حمایت دولت مصدق منصرف کند و با خود همراه سازد. دولت جدید انگلستان قصد داشت به آمریکا بقبولاند که مصدق توان کنترل اوضاع ایران و جلوگیری از نفوذ کمونیسم را ندارد.

برای رسیدن به این هدف، دست به یک جنگ روانی زد. اصولاً هدف از جنگ روانی رسیدن به اهداف زیر است:

1. کسب حمایت دوستان یا تقویت آنها
2. شکل دهی یا تغییر نگرش ها یا طرز تلقی ها نسبت به ایده ها و رخدادها
3. تضعیف یا تحلیل بردن قدرت دولت های خارجی غیر دوست یا تضعیف برنامه ها و سیاست های آنها.
4. مقابله با تبلیغات خصمانه دیگر گروه ها و کشورها و افراد.

در سال 1330 ش/ 1951م در ابتدای ورود هریمن، نماینده ی آمریکا به ایران، انگلیس سعی داشت از طریق حزب توده در خیابانهای تهران آشوب ایجاد کند. این آشوب در 23 تیر به وجود آمد که طی آن عده ای کشته و زخمی شدند. روز 24 تیر، رادیو بی. بی. سی در تفسیر وقایع ایران گفت: «فاجعه روز یکشنبه نشان داد که دکتر مصدق حاکم و مسلط بر اوضاع نیست و کمونیستها در کمین هستند که ایران را ببلعند و اگر انگلستان پای خود را کنار بکشد کار ایران تمام خواهد شد.»

این تبلیغات سوء بر بستر زمینه سیاسی و ضعف دولت مصدق با تکنیک قطره چکانی، یعنی به مقدار کم اما در زمان های گوناگون، تا زمان سقوط دولت ادامه داشت. اصولاً این نوع تیلیغات برای آنکه مؤثر باشد، باید ساده و پیوسته بوده و دائماً تکرار شود؛ به گونه ای که مخاطب متوجه ماهیت تبلیغاتی آن نشود.

بی بی سی رسانه ای بود که دولت انگلستان را برای سقوط دولت ملی همراهی می کرد. این شبکه در مرداد 1332 ش/ 1953 م با مشارکت در کودتا و زدن تیر خلاص به دولت مصدق نقش مهمی ایفا کرد. در این کودتا عوامل انگلیس و آمریکا؛ بعضی مطبوعات و رسانه های داخلی و خارجی مانند بی. بی. سی؛ و بعضی از نیروهای داخلی همچون اشرف خواهر شاه و برادران رشیدیان حضور داشتند. تنها مشکل کودتاچیان، ترس و تردید محمدرضا شاه بود. آنها از شاه می خواستند دو فرمان را که یکی فرمان عزل مصدق از نخست وزیری و دیگری نصب سرلشکر زاهدی بود، امضاء کند. اما شاه تردید داشت. او می ترسید کودتا شکست بخورد. و آمریکا و انگلیس او را تنها بگذارند. ترس او از این جهت بود که همه چیز تحت کنترل مصدق بود. او دستور اخراج نیروهای انگلیسی و پس از آن نزدیکان شاه را از ایران داده بود.

تماسها و ملاقاتهای شاه تحت کنترل بود. و مصدق وزیر جنگ شده بود. در واقع تمامی راههای ارتباطی که باعث پیروزی کودتا می شد به وسیله مصدق بسته شده بود. اما می بایست اعتماد شاه جلب می شد؛ چون بدست آوردن حمایت شاه از کودتا بسیار مهم بود. امضای شاه می توانست به این عملیات مشروعیت قانونی ببخشد. کودتاچیان برای به دست آوردن این اعتماد از نیروهای مختلف که از قبل با انگلستان همراه شده بودند، استفاده کردند.

^{هجوم مردم به پشتوانه تانک های ارتش به منزل مصدق}

به جز دیداری که داربی شر، رئیس سرویس اطلاعاتی انگلستان با اشرف پهلوی در فرانسه داشت؛ و در جریان از اشرف خواست حمایت کامل از آمریکا و انگلیس را به شاه ابلاغ کند، در 11 مرداد اسدالله رشیدیان نیز با شاه ملاقات کرد. وی برای اثبات اینکه از جانب انگلستان سخن می گوید ترتیبی داد که یکی از عبارت های انتخاب شده شاه از رادیو بی. بی. سی پخش شود. در این زمان بی. بی. سی سه وظیفه مهم و سرنوشت ساز بر عهده داشت:

1. ارتباط میان کودتاچیان و شاه
2. ابلاغ کننده پیام رمز به شاه جهت جلب اعتماد او
3. حمایت از کودتاچیان و ضعیف کردن جبهه مصدق با تبلیغات وسیع.

در لندن، داربی شر و وودهاوس، ترتیبی دادند که برنامه اخبار بی. بی. سی که همیشه با عبارت «اکنون نیمه شب به وقت لندن است» آغاز می شد، با عبارت «اکنون دقیقاً نیمه شب است» آغاز شود. این علامت رمزی بود برای شاه که انگلیسی ها از او حمایت خواهند کرد.

پخش دو عبارت رمز در لابه لای برنامه های رادیو بی. بی. سی، ایراد نطق توسط آیزنهاور در این رادیو، و پخش برنامه مخصوص آخرین تردیدهای محمدرضا شاه در مورد کودتا را از میان برد. شاه بعد از اطمینان از این حمایتها به کلاردشت رفت و در آنجا فرمانها را امضاء کرد.

در نیمه شب 25 مرداد، وقتی فرمان ها به مصدق ابلاغ شد، او با آنکه رسید دریافت فرمان شاه را امضا کرد آورندگان فرمان را توقیف کرد و ظاهراً زیر بار فرمان ها هم نرفت و شاه هم به عراق گریخت و از آنجا به رم رفت، اما این پایان ماجرا نبود.
رادیوی بی. بی. سی فارسی، بهتر از همه کس می دانست که ماجرا تازه آغاز شده است؛ پس در فاصله 25 تا 28 مرداد همچنان به پخش و انتشار «گفتنی های لازم» مشغول بود. (10)

^{مصدق در تبعید / احمدآباد سال ۱۳۴۴  / وی در سن 84 سالگی بر اثر سرطان و در تبعید درگذشت}

 انتقاد صاحب‌نظران غربی و شرقی از جهت‌گیری‌های تبعیض‌آمیز بی‌بی‌‌سی

اکنون سرویس فارسی بی بی سی با بهره گیری از تلویزیون و وب سایت این شبکه سلطنتی، همان سیاست های استعمار انگلیس را با استراتژی های دیکته شده ارائه می کند. با آنکه بی‌بی‌سی همواره صداقت را شعار خود معرفی کرده و بر این ادعاست که تحت تاثیر هیچ جریان سیاسی و یا تبلیغاتی نیست، ولی عملکرد این رسانه همواره مورد انتقاد بوده است، آنچنان‌که روزنامه «دیلی تلگراف»، 3 آگوست سال 2005 میلادی نامه‌ای به نقل از «اولگ گوردیفسکی»، مامور عالی‌رتبه و فراری سازمان جاسوسی «کا‌.گ.‌ب» از بی‌بی‌سی به عنوان «سرویس سرخ» یاد می‌کند.

«دبلیو جی وست»، نویسنده انگلیسی در کتاب «خیانت به حقیقت»، از بی‌بی‌سی به عنوان رسانه‌ای مخاطب فریب معرفی یاد می‌کند که از بدو تاسیس تنها با تحریف حقیقت به آن خیانت کرده است.
«ریچارد دیکون» نیز در کتاب «تحریفگران حقیقت» می‌نویسد: بی‌بی‌سی با تلفیق حقیقت و دروغ، دروغ را در قالب حقیقت به خورد مخاطب می‌دهد.

 توطئه در جریان انتخابات 88 و در سه ماه منتهی به انتخابات ریاست جمهوری دهم، هیچگاه از ذهن مردم ایران پاک نمی شود. "بی بی سی فارسی" حداقل 31 مطلب مشروح و مفصل فقط علیه سلامت انتخابات و در تایید کمیته غیر قانونی صیانت از آراء منتشر کرد. حتی در همین راستا در وب سایت خود، صفحه ویژه‌ای را به این قضیه اختصاص داد و حتی قبل از برگزاری انتخابات، سلامت این انتخابات را زیر سوال برد و از آن پس به هر نحوی که قابل تصور است از سران فتنه حمایت کرد.

فارغ از این توطئه ها نگاهی اجمالی به گزارش‌ها و خبرهای بی‌بی‌سی در رابطه با انقلاب‌های مردمی خاورمیانه بالاخص مصر و سوریه، سعی بر آن داشته تا به اختلافات جزئی میان شیعه و سنی در این کشور دامن زند.

اگرچه این گزارش نگاهی بسیار جزئی به دسیسه‌ هایی بود که بی‌بی‌سی طی سال ها به اسم حقیقت علیه بشریت داشته است ولی در تکمیل آن می‌توان به این سخن «لنین» در سال 1917،پیش از شکل‌گیری انقلاب کمونیستی شوروی اشاره کرد که گفت:

به من یک کاغذ و قلم با یک چاپخانه بدهید تا یک حکومت را سرنگون کنم!